Aile planlaması Halk Sağlığı kapsamında topluma sunulması gereken koruyucu bir sağlık hizmetidir. Çocuk sahibi olma düşüncesi bulunmayan çiftlerin kontraseptif yöntemleri ve uygulama şekillerini, yöntemler arasındaki avantaj ve dezavantajların neden olduğu farklarını öğrenmeleri ya da çocuk sahibi olmaya karar vermiş çiftlerin daha önce kullanmış oldukları yöntemi ne zaman terk etmeleri gerektiği konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca bazı kontraseptif yöntemler cinsel saldırı vakalarında kadının yaşantısı için istenmeyen durumlara karşı bir tedbir niteliğindedir.
Toplumda hala bazı kesimler bu konuda yeterli bilgiye sahip değildir. İstenmeyen durumlar devam etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü her yıl dünyada 78.000 kadının cerrahi yöntem ve sterilizasyon şartlarının olması gerekenin dışında uygulandığı, gerekli önlemlerin alınmadığı koşullarda istemli düşük yapması sonucunda yaşamını yitirdiği bildirilmiştir. Türkiye’de de gebeliğin %30’u planlanmadan meydana gelmektedir ve genellikle kürtajla sonlandırılmaktadır.
Kayıtlara geçen ilk kontraseptif yöntem MÖ 3000 yılında Antik Mısır’da kondom kullanılması olmuştur. Bu tarihten sonraki süreçten birçok bitkiyle birçok hayvanın bağırsağından çeşitli kondomlar üretilmiştir. 1844’te Charle Goodyear ilk plastik kondomu üretmiştir. 1960’da ise ilk oral kontraseptifler kullanılmak üzere halka sunulmuştur. İlerleyen süreçte birbirinden farklı bariyer yöntemleri ve çeşitli rejimlerle oral kontraseptifler implantlar ve rahim içi araçlar(RİA) geliştirilmiştir. Bu metodlar en doğru şekilde etkinliğine göre sınıflandırılmaktadır.
Bu konuda tercihler kullanımın kolaylığına ve etkilerine göre şekillenmektedir. Bu konuda ilk sırada Kombine Oral Kontraseptifler gelir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre en etkili yöntemler: İmplantlar, RİA, Kadın Sterilizasyonu( Tüp Ligasyonu), Erkek Sterilizasyonu (Vasektomi). Çok etkili olanlar: Enjeksiyonlar, Emzirme, Haplar, Yamalar, Vajinal Halka. Etkili olanlar: Erkek Kondomu, Diafram, Kadın Kondomu. En az etkili yöntem: Spermisid.
Kalıcı Kontrasepsiyon-Sterilizasyon Yöntemleri
Tüp Ligasyonu (Kadın Sterilizasyonu)
Basit tabirle döllenme için yumurtanın tüplerde ilerlemesi gereklidir. Bu yöntemle Fallop tüpleri bağlanır ya da kesilir. Bu yöntemde geri dönüş ihtimali çok düşük olduğu için operasyon öncesi eşlerin onamları alınmalıdır. Uygulamadaki farklılıklardan dolayı bazılarında geri dönüşüm mümkün olabilirken bazılarında değildir.
Vasektomi (Erkek Sterilizasyonu)
Bu yöntemde amaç testislerden sperm geçişine engel olmak ve vas deferensleri kesmektir. Tüp ligasyonuna göre daha az komplikatif ve daha etkin bir yöntemdir. Ancak operasyondan sonraki üç ay için hasta bilgilendirilmeli çünkü sterilitenin gerçekleşmesi yaklaşık olarak 3 ay sürer. Bu dönemde hasta ek korunma yöntemleriyle devam etmektedir.
Doğum Kontrol Hapları
Kombine olarak Östrojen ve Progesteron içerenler ya da sadece Progesteron içeren çeşitleri mevcuttur.
KOKların mutlak bir şekilde kullanılmaması gereken durumlar:
- Doğum sonrası dönem: emziren kadında 6 hafta, emzirmeyende ise 3 hafta ,
- 35 yaş üzerinde günde 15ten fazla sigara içilmesi,
- Hipertansiyon,
- Venöz tromboemboli,
- İskemik kalp hastalığı,
- SVO öyküsü,
- Auralı migren,
- Aktif meme kanseri,
- Retinopati/nefropati/nöropatiyle seyreden diyabet,
- Ağır Siroz,
- Hareketsiz yaşam vb.
Diğer Yöntemler
- Transvajinal Halka,
- Enjektable Progestin İçeren Kontraseptifler,
- Rahim İçi Araç,
- LNG-RİA,
- Kontraseptif İmplantlar,
- Erkek ve Kadın Kondomları,
- Vajinal Diafram,
- Spermisitler.
Acil Kontrasepsiyon
Acil kontrasepsiyon farklı durumlarda ihtiyaç konusu olabilir. Bu durumlar istemli ama korunmasız yaşanmış ilişki, tam korunmanın sağlandığından emin olunmayan durumlar, cinsel saldırı sonrası gibi durumlar olabilir. Hormonal yöntem(ilişkiden sonra 72 saat içinde kullanılmalı) ve bakırlı RİA kullanılabilir.
Sağlık Bilimleri kategorisinde bulunan diğer makaleleri de okumanızı tavsiye ederiz!
