Beyin Değer Atamasında Tutarlı mı?
Bu sabah buzdolabı kapısını açarken kahvaltı için yiyecek seçeneklerine bakıp kendinize kahvaltıda ne yiyeceğim? Tahıllı gevrek ve muz mu? Sosis ve yumurta? Krep? Meyve kâsesi? Dediniz mi? Her seçeneğin sabahtan sabaha değişen bir değeri vardır. Her sabah, beyin seçenekleri değerlendirir ve o an için hangi yiyecek seçiminin en önemli olduğuna karar verir. Beynimiz bu değeri nasıl belirler?
İster evde, ister iş yerinde, okulda ya da kişiler arası ilişkilerde olsun, tipik olarak değer verdiğimiz deneyimlerle karşılaşırız. Genellikle, harekete geçmek ve bir seçeneği seçmek için beynimizin çeşitli rakip deneyimlerin değerini kendi içinde tartması gerekiyor. Peki, beynimiz bunu nasıl yapar?
Beynimiz Değer Atamasını Nasıl Gerçekleştiriyor?
İnsanlarda değer atamasının büyük ölçüde beynimizde bulunan prefrontal korteksteki (PFC) fonksiyona bağlı olduğunu biliyoruz. Fakat bu kısım nasıl değer atar? Akla gelen iki olasılık vardır:
1) Bir deneyim ile ilişkili uyaranlara verilen nöral tepki, farklı bağlamlarda tutarlı olabilir.
2) Beynimizin yaptığı kodlama, deneyimin içeriğine bağlı olarak göreli olabilir.
Göreli kodlama, yukarıda bahsedilen kahvaltı seçimi örneği için muhtemel görünmektedir. Hiçbir sabah seçimi her zaman aynı olmaz. Seçimimiz, diğer şeylerin yanı sıra, nasıl hissettiğimize, iştah seviyemize ve son kahvaltı seçeneklerimize bağlıdır.
Ayrıca, değer ataması bir öğrenme deneyimi olarak düşünülebilir. Örneğin daha önce hiç muz yememiş olsaydık muza ilk maruz kalışımızda tadının ne kadar iyi olduğuna dair bir değerlendirme yapmamız gerekirdi. Bu, daha sonraki kahvaltılarımız için bir muz isteyip istemeyeceğimize dair kararımızı etkiler. Yani geri bildirim önemlidir. Tadını nasıl bulduk ve bu tadı özellikle son zamanlarda yediğimiz diğer yiyeceklerle nasıl karşılaştırdık? Bir hafta boyunca her sabah muzunuz varsa, muz yemekten bıkmış olabilirsiniz. Sonra, algının meydana geldiği bağlam sorunu vardır. Muz, akşam yemeğinden ziyade kahvaltı için daha caziptir.
Bağlam Değer Atamamıza Etki Eder Mi?
On yıl kadar önce yapılan araştırmalar, algımızın birden çok bağlamda sabit olduğunu ortaya koydu. Örneğin, açıkta veya karanlıkta bir muz görebiliriz. Yeşil bir muz veya olgun sarı bir muz görüyoruz ve beynimiz bunun hala bir muz olduğunu biliyor. Hatta gözlerimizi kapatabilir, şekli hissedebilir ve yine de bir muz olduğu sonucuna varabiliriz.
Algıladığımız şeye değer vermek başka bir sorundur. Değer atamamız, seçimin bağlamına bağlı mıdır? Yani sinir hücrelerimiz bağlama göre yeniden bir değerlendirmeye gider mi? Daha önceki fMRI beyin tarama çalışmaları, bağlamın çeşitli alanlarda ( beynin mPFC, orbitofrontal korteks (OFC) ve singulat korteksinde) değer ataması için önemli olduğunu göstermiştir.
Yakın tarihli bir çalışma, bağlama bağlı kodlamanın tüm beynin PFC bölgelerinde olup olmadığını ve geri bildirim bilgisinden nasıl etkilendiğini incelemiştir. Buna göre yirmi sekiz katılımcı (her iki cinsiyet de) parasal getirilerini en üst düzeye çıkarmak için enstrümantal bir öğrenme görevi üstlenmiştir. Seçimlerinden dolayı her katılımcıya ödül (hesaplarına para ekleyerek) veya ceza (para çıkarma ) verilir.
Bağlamın Algıya Etkisi Üzerine Bir Deney:
Deneklere, fMRI tarayıcısındayken sürekli olarak bir çift soyut sembolle dört öğrenme denemesi yapıldı. Her çalışma için, dört seçenek bağlamı (ödül: kısmi geri bildirim veya tam geri bildirim; ceza: kısmi veya tam) üretmek için sekiz farklı sembol çifti sunuldu.
Her denemede, belirli bir para ödülü sonucuyla ilişkili iki sembol arasında seçim yaptılar. Böylece, bağlamlar olası sonuca göre tanımlanmıştır (belirli bir miktarda para alma ödülü veya kaybetme cezası). Denemelerin yarısı, seçilmemiş seçeneğin sonucunun da gösterildiği tam bir geri bildirim sunarken, denemelerin diğer yarısında deneklere sadece seçilen seçeneklerin değer getirisi hakkında bilgi verildi.
Tekrarlanan öğrenme denemeleri arttıkça denekler getirilerini optimize etmeyi öğreniyorlardı. İyi ve kötü sonuçlar arasındaki farkları yansıtan MRI sinyal değişikliği, seçilmemişler için seçilmemiş sonuçlara göre daha yüksekti, seçilen sonuçlar arasında geri bildirimin kısmi veya tam olması açısından fark yoktu.
Beynin tüm PFC bölgelerinde ve singulat kortekste artan aktivite değer atamasınının beyindeki kodlama ve işlemedeki rollerini doğruladı. Beynin Ön PFC aktivitesi seçilen sonuçlar için artmış, fakat seçilmemiş sonuçlar için azalmıştır. Etkinlik kalıpları, kısmi veya tam geri bildirim verilmesine bağlı olarak da değişmiştir.
Beyin Durumsal Bağlama Göre Nasıl Farklı Değerler Atar?
Kısmi veya tam geri besleme miktarı, PFC’nin ve beynimizde bulunan cingulate korteksin birden fazla bölgesinde gelişen beyin aktivasyonunun da ortaya koyduğu üzere; bağlama bağlı değer, öğrenmeyi büyük ölçüde etkiledi. Tam bir geri bildirim en iyi öğrenmeyi sağladı ve ayrıca bağlama bağlı olarak değer atamasını gerçekleştirdi. Genel olarak, denekler ödül ve ceza bağlamında eşit derecede iyi öğrendiler.
Seçimlerimizden aldığımız geri bildirimlerden neye değer verdiğimizi öğreniriz ve verdiğimiz değer duruma bağlı olarak değişir. Kahvaltılık gevrekte muz sevmeyi öğreniyoruz, ancak pizza üzerinde muz yemek çok daha az değere sahip.
Bu deneyle birlikte prefrontal korteksin rolünün gösterilmesi önemlidir. Bu sonuçlar bize beynin bu bölümünü etkileyen sarsıntı, felç veya diğer hasarların, yaptığımız seçimler hakkında mantıklı yargıda bulunma yeteneğimizi bozacağını söylüyor.
Sonuç
Bu deneyle ortaya koyulduğu üzere; değer ataması birden fazla PFC alanında birden çok şekilde gerçekleşir ve sinirsel aktivitenin durumuna bağlıdır. Beynimizdeki kodlama süreci deneyim ve geri beslemenin kapsamlılığı ile öğrenilir. Bu öğrenme, onlarca yıllık öğrenme ve bellek araştırmaları boyunca öğrenilenlerle tutarlıdır.
Bilim kategorisinde bulunan diğer içerikleri de okumanızı tavsiye ederim !
