Kimilerine göre bir hastalık, kimilerine göre bir farklılık, kimilerine göre bir özellik. Bugünkü konumuz “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu”.
(Verilen bilgiler teşhis koymanız için değil bir uzmana başvurmaya karar vermeniz içindir.)
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB olarak anılacak.) özellikle çocukluk çağında ortaya çıkan ve yetişkinlikte de etkisini sürdüren nöropsikolojik bir sorun olarak tanımlanmaktadır. Genel olarak baktığımızda bireylerin odaklanma ve konsantrasyonda sorun yaşamaları, normalden çok daha hareketli olmaları ve dürtüsel davranışlar göstermeleri olarak tarif edilmektedir.
Öncelikle Ele Almamız Gereken Konu: DEHB Bir Hastalık mıdır?
Bu sorunun cevabı yukarıda da belirttiğimiz gibi net değildir. Fakat dikkat eksikliği bireylerin yaşam kalitesini ciddi oranda düşürecek etkiler gösterebilir. Bireyin sosyal hayatında sorunlu bir kişi olarak görünmesine, okul hayatını ciddiye almama ve başarısızlık yaşamasına ve iş hayatında tutunamama gibi ciddi sorunlara yol açabilir. Bunun yanında bireylere oldukça güçlü özellikler de kazandırabilir. Bu yüzden hem bir sorun hem de bir özellik olarak değerlendirilmektedir.
DEHB Sahibi Bireylerin Genel Pozitif Özellikleri Nelerdir?
Bu bireyler genellikle çok enerjik, çok zeki ve biraz yaramaz olarak bildirilmektedir. Hayal güçleri yüksektir. Çok yönlü düşünmede başarılıdırlar, yaratıcıdırlar, sorunlara farklı çözümler bulabilirler. Bir özellikleri de ‘hiper odaklanma’ olarak bilinen ve bireyler ilgilerini çeken belirli konulara çok uzun sürelerde ve günlük ihtiyaçlarını fark etmeyecek derecede aşırı odaklanmasıdır. Bu tür odaklanma genelde sanatsal çalışmalarda, ilgilerini çeken konularda yaptıkları araştırmalarda veya bilgisayar oyunlarında görülebilir.
DEHB Ortaya Çıkma Sebepleri Nelerdir?
Yapılan bir araştırmalarda sebebi konusunda net bilgiler edinilememiştir. Doğum öncesinde annenin sigara kullanması, kurşun gibi zehirli maddelere maruz kalması, uyuşturucu kullanması veya yaşadığı kan bozukluklarından erken doğuma kadar birçok sebebe bağlanabilmektedir. Ayrıca doğum sırasında zorluk yaşanmasından bebek ve çocuk yaşta bireylerin duygularını dışa vuramamasına, çocukluk ve ergenlik döneminde yaşanan kafa travmalarından vitamin eksikliklerine, genetikten yetiştirilme tarzına kadar oldukça çeşitli sebepleri olabilmektedir.
Peki DEHB Herkeste Aynı Belirtileri Gösteren Bir Sorun mudur?
Birçok psikolojik sorunda olduğu gibi DEHB için de bu sorunu cevabı hayır olacaktır. DEHB’i anlayabilmek için dikkat eksikliğini, hiperaktiviteyi ve dürtüselliği ayrı ayrı incelememiz gereklidir. Gelin bunları belirtileriyle inceleyerek anlamaya çalışalım.
Dikkat Eksikliği Belirtileri
- Ödevlerinde veya işlerindeki ayrıntıları fark edememe
- Karşısında konuşan kişiyi dinlemiyor gibi görünme
- Verilen yönergeleri ve adımları izlemede zorluk yaşama
- Sorumluluklarını düzenlemekte ve önceliklerini belirlemede başarısız olma
- Özellikle zihinsel aktivite gerektiren işleri erteleme, hatta bu işlerden kaçma
- Aşırı unutkanlık (Özellikle günlük ve rutin işlerde)
- Eşyalarını ve emanetleri kaybetme
- Başladıkları işleri bitirememe
- Düzensizlik
Hiperaktivite Belirtileri
- Sürekli hareket etme ihtiyacı
- Hareketlerin amaçsız olması
- Çok konuşma
- Sakince oturması gerektiğinde bile ellerini, ayaklarını oynatma
- Sürekli koşma, zıplama ve kıpır kıpır hareketler
- Saldırgan hareketler
Dürtüsellik Belirtileri
- Sıra beklemekte zorlanma
- Sonucunu düşünmeden hareket etme
- Karşıdaki kişinin sözü bitmeden konuşmaya başlama
- Soruların sonunu duymadan cevaplama
- İsteklerini ertelemekte sorun yaşama
DEHB olan bireylerin yukarıda 3 farklı başlıkta saydığımız belirtilerden hepsini veya belirli başlıklar altındaki belirtileri ayrı ayrı yaşayabilmeleri mümkündür. Bu yüzden DEHB 3 alt başlıkta incelenmekte fakat biz bugün bunlara ayrıca değinmeyeceğiz.
DEHB’in toplumda yaygınlığı çocukluk döneminde %8-9 civarlarına kadar çıkarken yetişkinlikte %4-5 kadardır. Çocuklukta erkeklerde çok daha yoğun olarak görülse de yetişkinlikte cinsiyet dağılımı eşitlenmektedir. Bu noktada kzı çocuklarının belirtileri gösterdiğinde aldıkları tepkilerden dolayı belirtileri gizlemeleri gib konularda araştırmalar yapılmaktadır
DEHB İçin Hangi Aşamada Uzmana Başvurmalısınız?
Öncelikle belirtmeliyiz ki insanlar hastalıkları, özellikle psikolojik bozuklukları, okurken belirtileri kendilerinde bulmaya meyillidir. Bu yüzden yaptığınız değerlendirmenin nesnel olup olmadığını tekrar düşünmenizde fayda var. Öyle düşünmenize rağmen bu belirtilerden bazıları sizde veya bir yakınınızda varsa asıl değerlendirmemize geçebiliriz. DEHB ile ilgili bir uzmana başvurmadan önce yukarıda saydığımız belirtilerden en az 6 tanesini veya daha fazlasını gösteriyor olup olmadığınızı kontrol etmelisiniz. Bu belirtileri gösteriyor olmak da yeterli değildir. Belirtileri 6 aydan daha uzun süredir ve bulunduğunuz ortamların neredeyse hepsinde gösteriyor olmalısınız. Eğer değerlendirdiğiniz kişi tüm bu şartları sağlıyorsa en yakın zamanda bir uzmana başvurmanızda fayda var.
Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
DEHB hakkında bilinmesi gereken en önemli detaylardan biri de özellikle yetişkinlik döneminde birçok farklı psikolojik rahatsızlıkla beraber görülmesidir. Bu noktada tedaviye karar verilmeden önce eşlik eden sorunlar dikkatle incelenmelidir.
Bu noktada ilaçlı ve ilaçsız tedaviler mümkündür. Terapilerle ve psikoeğitimlerle yapılan ilaçsız tedavilerden aile eğitimine kadar birçok alternatif yolu bulunmaktadır. İlaçlı tedavilerde ise beynin frontal lobunun uyarılmasında etkili ilaçlar kullanılmaktadır. Stimülan (uyarıcı) ilaçlar içerisinde en çok kullanılanlar Metilfenidat içerenlerdir. Örnek olarak Ritalin, Medikinet ve Concerta verilebilir. Non stimülan (uyarıcı olmayan) ilaçlar ise genellikle stimülan ilaçların yeterli olmadığı ve eşlik eden tanıların olduğu durumlarda tercih edilmektedir. Örnek olarak Strettera, Attex, Efexor verilebilir.
DEHB tanı ve tedavisinde en önemli konulardan biri ailenin ve eğitmenlerin eğitimidir. Aile ve eğitmenler bu konularda bilinçli olduğu takdirde hem tanı hem de tedavi süreci çok daha kolay ve etkili olacaktır. Unutulmamalıdır ki çocuk yaşta tanısı konan ve uygun yöntemlerle tedavi edilen DEHB vakaları yetişkinlik dönemine kadar etkilerini yitirmekte ve bireyler normal bir hayat sürebilmektedir.
Gelin DEHB’li bir insanı kendi ağzında dinleyelim.
Bu form yetişkinlerin kendini değerlendirip bir uzmana başvurmaları içindir.
6 aydan uzun süredir gösterdiğiniz en az 6 adet sık veya çok sık belirti varsa bir uzmana başvurmalısınız.
Kaynak: http://www.turkpsikiyatri.org
Son Olarak
Unutulmamalıdır ki ülkemizde psikolojik rahatsızlıklar ayıplandığı için, devlet memuru olmak ve ehliyet almak gibi resmi süreçlerde sıkıntılara sebep olduğundan dolayı bu konudaki uzmanlar bile tanı koymaktan çekinmektedir. Lütfen doktorunuzu seçerken size soru soran ve sizi dinleyen bir doktor seçmeye özen gösterin.
Daha dikkatli ve sağlıklı günlerde görüşmek dileğiyle.
Psikoloji kategorimizde yer alan diğer içeriklerimizi de okumanızı tavsiye ederiz.
