DNA ve Kromozom Nedir?
DNA yani deoksiribonükleik asit, nükleotit dediğimiz yapı taşlarının meydana getirdiği çift zincirli sarmal yapılı genetik materyalimizdir. Bu yönetici molekül nasıl göründüğümüzden metabolizmamızın nasıl çalıştığına, hangi proteinleri sentezlediğimizden hangi hastalıklara yatkın olduğumuza kadar bize dair pek çok şeyi belirler. Bizi kodlar.
Kromozomlar ise en basit tanımıyla içi DNA ile dolu paketçiklerdir. İnsan vücudunda bu paketçiklerden 23 çift yani 46 adet bulunur. Sahip olduğumuz bu kromozomların çoğu her iki cinsiyette de ortak olarak bulunan özelliklere dair bilgiler içeren otozomal kromozomlardır.
Peki Cinsiyetimizi Ne Belirler?
Cinsiyet özelliklerimizi belirleyen kromozomlara eşey kromozomları ( X ve Y kromozomları) denir. İnsanlarda dişi bireyde 2 adet X kromozomu bulunurken erkek bireyde 1 adet X ve 1 adet Y kromozomu bulunur. (Dişi: 44+XX, Erkek: 44+XY)
Eşey Kromozomlarının Farklılığı
1200’ün üzerinde gen barındıran X kromozomu bu anlamda oldukça zengindir. X kromozomunun bu zenginliğine karşın Y kromozomu, vücudumuzdaki en küçük kromozomlardan biridir ve kıyasla çok daha az sayıda gene sahiptir. Dolayısıyla dişi bireyde iki adet X kromozomunun bulunması, iki cinsiyet arasında genetik anlamda ciddi bir farklılık oluşmasına neden olur. Daha önce de bahsettiğimiz gibi genetik materyalin vücut işleyişi üzerindeki önemini biliyoruz dolayısıyla bu farklılık giderilmediği takdirde ciddi dengesizliklere sebep olur. Bu nedenle oluşan bu dozaj farkının bir şekilde ortadan kaldırılması gerekmektedir. Dozaj farklılığının giderilmesi için çalışan mekanizmalardan biri, X kromozomunun inaktivasyonudur.
X Kromozomunun İnaktivasyonu
Dozaj farklılığının telafi edilebilmesi için, dişi bireyde bulunan iki adet X kromozomunun (biri anneden ve biri babadan gelen) bir tanesi gelişimin erken evrelerinde inaktive edilir yani susturulur. Hangi x kromozomunun susturulacağı insanda tamamen rastgele belirlenir.
Bu süreçte inaktif duruma getirilen x kromozomu dişi bireyin tüm hücrelerinde aynı değildir. Yani tüm hücrelerde sadece anneden gelen x kromozomları veya sadece babadan gelen x kromozomları susturulmaz. Ancak tek bir hücreyi inceleyecek olursak, gelişim aşamasında susturulan x kromozomunun ilerleyen süreçte aktif hali gelmesi veya aktif olan x kromozomunun sonradan susturulması normal koşullar altında görülmez.
X Kromozomunun Tamamı mı Susturuluyor?
Dişi bireydeki 2 x kromozomundan birinin tamamen susturulduğunu düşünelim. Böyle bir durumda eşey kromozomları ele alındığında dişi bireyde 1 adet aktif x kromozomu bulunur. Erkek birey ise 1 adet x ve 1 adet y kromozomuna sahip olur. Yani bu defa da erkek bireyde bir y kromozomu kadar fazlalık oluşur.
X kromozomunun susturulması mekanizması tam da buna göre işler yani x kromozomunun bazı kısımları bu mekanizmadan kaçar. Bu kromozom üzerindeki XY çiftlenme bölgesi denilen kısımdaki genler susturulmaz. Bu bölgedeki genler hem X hem de Y kromozomu üzerinde ortak olarak bulunan genlerdir. Bu sebepler XY çiftlenme bölgesinde herhangi bir telafi mekanizmasının çalışmasına gerek duyulmaz.
Bilim kategorisinde bulunan diğer makaleleri de okumanızı tavsiye ederiz!
