Çocuklar içinde bulundukları gelişim dönemlerine göre farklı davranışlar sergiler. Doğdukları andan itibaren kendisine bakım veren kişiye muhtaç olan çocuklar, büyüdükçe bağımsızlaşma isteği duyar. Yemeğini kendi yemek, suyunu kendi içmek ister, yürürken elinden tutulmasından hoşlanmaz. Her deneyimi kendisinin yapabilmesini ister ve yaptığında mutlu olur. Bu bağımsızlaşma isteği öz bakım becerilerinin kazanılmasını sağlar. Çocuklukta 1-6 yaş arasında kazanılan öz bakım becerileri, özerk ve sağlıklı bir insan olma konusundaki ilk adımlardır.
Öz Bakım Becerileri Nedir?
Öz bakım becerileri; bireyin kişisel ihtiyaçlarını (beslenme, kişisel temizlik, tuvalet ihtiyacı giyinme vb.) ihtiyaçlarını kendisinin tamamlıyor olmasıdır. Öz bakım becerileri gelişmiş bir kişi başkalarının yardımına ihtiyaç duymadan bu becerileri yerine getirir.
Çocukların öz bakım becerilerinin seviyesi içinde bulundukları gelişim dönemine göre değişir. 1-2 yaş civarında sadece çorabını ya da yeleğini çıkaran çocuklar ilerleyen dönemde tüm kıyafetlerini çıkarabilir ve kendisi tekrar giyebilir.
Peki, çocuklara öz bakım becerileri nasıl kazandırılır? Uzman Psikolojik Danışman Hilal Özbey anlatıyor;
Çocuklara öz bakım becerileri kazandırmak için dikkat etmemiz gereken önemli noktalar vardır. Aileler bu noktalara dikkat ettiğinde çocuklar öz bakım becerilerini kolayca yerine getirebilirler.
Gelişim Seviyesine Uygunluk
Çocuklara öz bakım becerileri yaşıyla doğru orantılı olarak kazandırılmalıdır. Yaşından ve çocuğun kapasitesinin üstünde beklentiler çocukları psikolojik olarak yaralayabilir. Böyle bir durumda çocuk kendini yetersiz hisseder ve içine kapanır.
Doğru olan yaşına ve kapasitesine uygun olan davranışları yapabilmesi için cesaretlendirilmesidir. Her insan ilk deneyimlerinde hata yapar, çocukta ilk kez deneyimlediği birçok olguyu başta yapamayacak ilerleyen süreçte önce eksik yapmaya ve sonra tamamen yapmaya başlayacaktır. Bu aşamalı ilerleme çocuğun seviyesine göre değişebilir.
Örnek Olun
Çocuklar taklit ederek öğrenirler. Kedilerin ve köpeklerin çıkardığı sesleri taklit ederler. Böylece kedinin miyavladığını ve köpeğin havladığını öğrenirler. Aynı şekilde evde birlikte yaşadıkları insanları taklit ederek günlük yaşama dair öğrenmeler oluştururlar. Örnek olmak özellikle kişisel temizlik konusunda çok etkilidir. Aile bireyleri kendi kişisel temizliklerine dikkat ettiklerinde çocukta tekrardan öğrenmeye gerek olmadan kişisel temizliğine dikkat etmeyi öğrenir. Tüm aile bireyleri yemekten önce ve sonra ellerini yıkıyorsa, çocuğunuzda ellerini yıkayacaktır.
Fırsat Verin ve Cesaretlendirin
Çocuğunuza yeni beceriler kazanması için fırsatlar oluşturun. Kendi giyinmesi 10 dakika daha uzun sürüyor olabilir, kendisi etrafı batırarak yemek yiyor olabilir ama bu deneyimlere ihtiyacı var. Bir davranışı tamamen doğru yapabilmek için onlarca kez yanlış yapmak gerekir. Bu sebeple çocuğunuzun bu süreçte evi biraz batırmasına, üstünü ıslatmasına ya da kirletmesine, zamanınızı biraz daha fazla harcamasına sabır gösterin ve ona fırsat verin. Bu deneyimler konusunda onu cesaretlendirin. Kendisinin denemesini isteyin. Sen yapabilirsin haydi bir kez daha dene şeklinde cümlelerle onu desteklediğinizi gösterin. Tabi ki bu esnada rahat ve güler yüzlü olun. Aksi takdirde çocukta yanlış yapma korkusunu gelişir. Bırakın doğasınca yanlış yaptıktan sonra doğru davranışı kendisi bulsun.
Yol Gösterin
Çocuğunuzun bir beceriyi kazanması için önce nasıl yapılacağını gösterin. Onunla birlikte deneyin. Sonrasında ona sözel olarak belki çok ihtiyacı olduğunda küçük dokunuşlarla yardımcı olun. Böylece çocuk tek başına olmadığını bilir ve denemek için daha hevesli olur.
“Bir davranışı tamamen doğru yapabilmek için onlarca kez yanlış yapmak gerekir”
Başarısız Olduğunda Destekleyin
Tüm çabaları bazen boşa çıkabilir. Çocuğunuz kendini yetersiz ve kötü hissedebilir. Böyle zamanlarda ona destek olun. Devam etmesi için kendi başarısızlıkla sonuçlanan denemelerinizden ya da kendinizi kötü hissettiren olaylardan bahsedebilirsiniz. Ona sıkı sıkı sarılıp, onu sevdiğinizi söyleyin ve hayatta bazen başarısız olabilir bu normal ama denemeye devam etmeliyiz şeklinde cümlelerle durumu açıklayın.
Son söz olarak çocuklara öz bakım becerileri kazandırılması için çocukların doğru örneklere, yol gösteren ve başarısız olduğunda onu destekleyen ve en çok da onu çok seven ve olduğu gibi kabul eden ailelere ihtiyacı vardır. Her çocuk çokça sevgi ve biraz destekle büyük başarılar kazanabilir.
Psikoloji kategorisinde bulunan diğer içerikleri de okumanızı tavsiye ederim !
