Günlük planımızda çoğumuzun en fazla zamanını alan, yine birçoğumuzun yapmayı en çok sevdiği etkinlik, vücudumuzun ve beynimizin adeta ‘reset’ tuşu olan uyku nedir? Niçin uyuruz? Uyku sistemi nasıl işler? Aşamaları nelerdir? Gelin hep beraber bu ve benzeri sorulara cevap arayalım.
Uyku Nedir?
Kişinin duyusal veya diğer uyaranlarla uyandırılabildiği belirli süreli, periyodik ve geçici bilinçsizlik durumuna uyku denir.
Neden Uyuruz?
Burada kabul gören iki teori var:
- Onarım Teorisi: Vücut ve beyinde, gün içinde eksilen anahtar faktörlerin yerine konması ve yenilenmesini kapsar.
- Adaptif Teori: Enerji harcamayı azaltır.
Uyuyan kişiler dış dünyanın bilincinde olmayıp rüya gibi kendi iç bilinç alemlerindedir (dış uyaranlarla uyandırılabilirler)
Tüm uyku süresi 7-8 saat olan normal birini düşünecek olursak uykunun 90 dakikalık döngülerden oluştuğunu görürüz. Birazdan bahsedeceğimiz bu döngüler gece boyunca yaklaşık 4-6 kez tekrarlanır.
Uykunun Safhaları
- Non-REM (Yavaş Dalga Uykusu)
- REM (Rapid Eye Movement)
Yavaş Dalga Uykusu (Non-REM)
Derin ve dinlendirici uykumuzdur. %10-30 oranında; Solunum hızımız, damar tonusumuz, kan basıncımız ve metabolik hızımız azalır. Yeni uykuya dalan bir kişinin yavaş dalga uykusuna girmesini tam olarak belirlemek güçtür. Mantığa daha uygun rüyalar görürüz fakat genelde hatırlayamayız. 4 aşamadan oluşur ve gece kâbuslarını 3 ve 4. evrelerde görürüz. Uykuda konuşma ve gezme bu safhada yapılır.
1. Evre: Uykunun başlangıç evresidir. Uyku-uyanıklık arasındaki geçiştir, kişi kolaylıkla uyanabilir. Göz kapakları yavaşça açılır ve kapanır. Ayakta uyumak tabirini bu evre için kullanabiliriz.
2. Evre: Hafif uyku evresidir. Kişi bu dönemde uyandırılırsa uyuduğunu kabul etmez.
“Hayır yaa uyumuyorum gözlerimi dinlendiriyorum”
3. Evre: Derin uyku evresidir
4. Evre: Derin uyku evresidir. Bu döneminde zor uyanırız/uyandırılırız. Kabus, yatak ıslatma, uykuda konuşma gibi durumlar bu evreye özgüdür. Metabolizmamız bu dönemde yavaştır. Dinlenme ile ilgili süre bu fazdadır.
REM Uykusu (Paradoksal veya Desenkronize Uyku)
1) Genelde aktif rüya görülür ve en azından kısmen anımsanır.
2) Bir bireyi REM’den duyusal uyaranlarla uyandırmak daha zordur, fakat yine de sabahları bir REM dönemi sırasında uyanırız
3) Kalp hızı, solunum ritmi rüyaya bağlı olarak düzensizleşir
4) Beyin metabolizması % 20 oranında artar. Bu yüksek aktiviteye rağmen uyduğumuz için REM uykusuna paradoksal uyku da denir.
REM uykusu Non-REM 4. evresinden sonra başlar. REM uykusu 5- 30 dk sürer ve 90 dk aralıklarla tekrarlanır. Eğer çok yorgunsak REM uykusu ortadan kalkabilir ama dinlendikçe geri döner. Uykunun başlangıcındaki bir kişi 30-45 dk zaman aralığında 1. evre hafif uykudan 4.evredeki derin uykuya doğru gider, sonra yaklaşık olarak aynı zaman periyodunda aynı evreler geriye doğru ilerler. Yavaş-dalga uyku döngüsünün sonunda araya REM uyku girer. Bütün gece boyunca uykunun bu iki tipi döngüsel olarak tekrarlanır.
Gece boyunca 4-6 REM dönemi görülür. Sabaha karşı kişi dinlendikçe REM dönemi giderek uzar. Erişkinlerin ve ergenlerin uyku zamanının % 20’si REM uykusu ile geçer. Bebekler REM uykusunda belirgin olarak daha fazla zaman harcarlar. Yaşlılarda 4. evre uykusu gibi REM uykusu da azalır. Normalden daha az toplam uyku zamanına gereksinim duyan bireyler REM ve 4.evre uykusunda orantılı olarak daha fazla, hafif yavaş-dalga uykusunda daha az zaman harcarlar.
Kaynakça :
- SBU TIP – Uyku Fizyolojisi
