Beynimizde öğrenme, hafıza, ödül ve cezalandırma duygularının motivasyonal kontrolü limbik sistem ile kontrol edilir. Limbik sistem kavramı, ilk hali ile Dr. Paul Broca tarafından 1878 yılında tanımlanmıştır. Limbik sistemin görevlerinden biri de uyku ve uyanıklık durumunun düzenlenmesidir. Beyin dalgaları uyku ve uyanıklık halindeyken EEG ile ölçüldüğünde dört tip frekans vermiş ve alfa, beta, delta, teta olarak adlandırılmıştır.
Alfa dalgaları uyanık ve sakin, sessiz durumdaki erişkinlerde görülen dalgalardır. Derin uyku sırasında alfa dalgaları tamamen ortadan kalkarak yerini beta dalgalarına bırakır ve bu duruma alfa blokajı denir. Beta dalgaları merkezi sinir sisteminin en aktif olduğu ve zihinsel etkinliğin yüksek olduğu anlarda kaydedilir. Örneğin şu an bu yazıyı okurken beyin dalgalarınız EEG ile ölçülürse, dikkatiniz yüksek ve odaklanmış olduğunuz için beta dalgaları yüksek olarak kaydedilir. İlginç bir şekilde, uykunun REM evresinde kaydedilen dalga beta dalgasıdır. REM uykusu, uykunun aktif evresi olarak da bilinir ve Paradoksal Uyku olarak isimlendirilir; çünkü REM uykusu sırasında beyin aktivitesi yüksektir. Rüya görülen uyku REM uykusudur. Kişi gece boyunca dinlendikçe REM dilimleri uzar. REM uykusunun yetersiz olduğu durumlarda huzursuzluk ve sinirlilik görülebilir. Bu evre beyinin en aktif olduğu uyku periyodu olmakla beraber kişiyi asıl dinlendiren kısım olması ile oldukça ilgi çekicidir. Erkeklerde penil tümesans (ereksiyon) REM uykusu sırasında gerçekleşir çünkü testesteron salınımı artmıştır. REM uykusundayken uyaranlara karşı yanıt düşüktür, kişi REM uykusundan daha zor uyanır.
Uykunun Evreleri
Uyku döngüsü dört evrede açıklanabilir. Evre 1 uykunun başlangıç aşamasıdır ve kişi kolayca uyanabilir. Evre 1 ve 2’de alfa dalgaları kaydedilir ve Evre 2 hafif uyku evresidir. Evre 3, orta dereceli uykudur ve teta dalgaları hakimdir. En derin uyku evresi olan Evre 4’te kaydedilen dalga deltadır. Dinlenme, uyku korkuları, yatak ıslatma, uykuda konuşma bu evrede görülür.
Rüyalar ise hem REM hem de non-REM uykusunda görülür ancak sadece REM uykusunda görülen rüyalar hatırlanır. Non-REM uykusu aynı zamanda yavaş dalga uykusu olarak da adlandırılır. Enürezis noktürna (uykuda alt ıslatma), karabasan, uyurgezerlik non-REM uykusuna ait bozukluklardır. Non-REM, Evre 2’ye ait bir periyottur ve hafif uyku sırasında görülür.
Sirkadiyen Ritim ve Jet Lag
Sirkadiyen ritim organizmanın 24 saatlik bir periyot içindeki uyku, beslenme gibi fizyolojik, biyolojik döngüsünü tanımlar. Her gün aynı saatte uyanmak, aynı saatte uyku gelmesi, aynı saatte acıkmak gibi uyarılar vererek, vücudumuzun kendi içerisindeki alarm sistemi gibi görev görür ve limbik sistem tarafından düzenlenir. Bu ritmik fonksiyonların idaresinde en önemli unsur ışıktır. Diğer önemli etkenler ise bireyin sosyal ve fiziksel aktiviteleridir. Işık, pineal bez aracılığı ile melatonin sentezini baskılar. Bu nedenle melatonin sentezi geceleri artar, gündüzleri azalır. Akşam saatlerinde yoğun ışığa maruz kalmak melatonin sentezini baskılayacağından dolayı uykuya dalmak zorlaşır. Gece uykusu öncesi cep telefonu ışığına maruziyet bu nedenle uykuyu geciktirir ve sirkadiyen ritmi etkileyerek uyku kalitesini bozar.
Sirkadiyen ritmin bozulduğu durumlardan birisi jet-lag’dir. Batıdan doğuya uçuşlarda yerel saat ile biyolojik saat arasındaki uyumsuzluklar sonucu oluşur. Aşırı yorgunluk, uykusuzluk, mide ve baş ağrıları, oryantasyon bozukluğu, iştahsızlık ve alınganlık gibi belirtileri olan jet-lag durumunun sebebi melatonin salınımının bozulmasıdır ve yine önlemek için melatonin kullanılır.
Sağlık Bilimleri kategorisinde bulunan diğer içerikleri de okumanızı tavsiye ederiz!
